Twee Japanse tempelwachters

‘Ik voel als het ware hun aanwezigheid’, schrijft Arie over de Japanse tempelwachters in het Rijksmuseum. Dat ervoer ook Rene uit Apeldoorn, die een tijdlang elke ochtend door een van de wachters ‘diep in de ogen’ werd gekeken. Dat deze sculpturen zo tot de verbeelding spreken, heeft ongetwijfeld te maken met hun imponerende verschijning. Alles aan deze hemelse wachters is groots: van hun wijd opengesperde ogen - zoals je ook in Japanse manga ziet - tot hun geprononceerde spierbundels.

Poortwachters

Na een lange tocht te voet, betraden Japanse pelgrims een tempelcomplex door de zogeheten Niō-poort. Dat open, houten poortgebouw werd dag en nacht bewaakt door beelden van deze twee hemelse wachters, Niō genaamd. Opgesteld aan weerskanten van de poort, hielden zij het kwaad op afstand. Vermoedelijk ligt hun oorsprong in India, net als die van het boeddhisme zelf. Op vroege Indiase reliëfs is al te zien hoe de boeddha beschermd wordt door sterke mannen.

Een goede band

De wachters zijn dan ook geen vijanden van de gelovigen. Japan kent festivals waarbij kinderen tussen de benen van tempelwachterfiguren door mogen kruipen. Ook worden er wel briefjes met wensen achtergelaten voor de wachters, in de hoop dat zij iets van hun hemelse energie af zullen staan. Volgens bepaalde legenden zouden de wachters zich soms heel letterlijk met het aardse leven bemoeien: van een sumoworstelpartij met een voorbijganger tot een helpende hand bij de landbouw in tijden van nood.

Symbool voor kennis

Dat de wachters geen ongelikte beren zijn, bewijst ook het wapen dat zij vasthouden: deze vajra dient ter vernietiging van de onwetendheid. Samen staan de wachters bovendien symbool voor alle beschikbare kennis. De rechter (Agyō) spreekt de klank ‘a’, de linker (Ungyō) de ‘un’-klank – dat zijn de laatste en de eerste klank van het Sanskriet.

Verschillende betekenissen

Oorspronkelijk bevonden deze wachters zich bij de tempel Iwayaji, vlakbij de Japanse stad Yokota. Nu de wachters in het Rijksmuseum staan, hebben zij hun oorspronkelijke functie, het beschermen van die tempel, verloren. Maar zonder betekenis zijn ze in Amsterdam beslist niet. Het museum heeft ze zelfs laten inwijden met een traditionele Japanse ceremonie. In de huidige context worden de sculpturen ook drager van nieuwe betekenissen. De wachter die Rene elke ochtend aankeek, symboliseert voor hem ‘de onmetelijke waarde van kunst die met alle mogelijke middelen bewaakt moet worden.’

Gesteund

Twee Japanse tempelwachters

Meer weten over de aankoop van de tempelwachters voor het Rijksmuseum? Bekijk de bijbehorende pagina in onze database.

Naar de database

De tempelwachters in context

Wachterbeelden uit andere culturen

1 / 3

Assyrische wachters

Het idee dat de ingang van een belangrijk gebouw of complex door beelden van mythische wezens beschermd kan worden, komt ook in andere culturen voor. Oorspronkelijk stonden deze lamassu in de stad Nimrud (in het huidige Irak). Daar hielden zij de wacht bij de ingang tot de troonzaal van de Assyrische heerser Ashurnasirpal II. Net als de Niō, verschillen de twee Assyrische wachters van elkaar: de linker is een gevleugelde leeuw met een mensenhoofd, de rechter heeft het lichaam van een gevleugelde stier.

Lamassu, ca. 883–859 v.Chr. | alabaster en gips, 311,2 x 62,2 x 276,9 cm | Metropolitan Museum of Art, New York

2 / 3

Griffioenen

In de romaanse en gotische kerkarchitectuur zijn met regelmaat griffioenen afgebeeld aan weerskanten van een portaal. Men dichtte beschermende krachten toe aan deze mythische wezens, die het lijf van een leeuw hebben en de kop en vleugels van een adelaar. Door die tweeledige natuur, waarbij de vleugels als goddelijk werden beschouwd en het lichaam als aards, werd de griffioen ook met Christus geassocieerd.

Griffioenen bij het hoofdportaal van de kathedraal van Bitonto, 12de eeuw | kalksteen | Bitonto, Italië

3 / 3

Een bekend gezicht

Menigeen kent ze als decoratie voor een Chinees restaurant, maar beelden van dit fantasiedier, een leeuwhond, beschermden aanvankelijk paleizen en tempelcomplexen in China. Later verspreidde deze traditie zich over andere landen in Azië, waar de leeuwhonden in allerlei varianten voorkomen. Net als de Niō-wachters, verwijzen zij, door middel van de open en gesloten bek, naar alle kennis die vergaard kan worden.

Twee leeuwhonden uit de Qing-dynastie (1644-1912) | brons, afmetingen onbekend | Verboden Stad, Beijing