16 oktober 2024
Kunst
1 december 2022
Zeldzame beschilderde lijst voor Delft
Spiegels die uitspraken doen over schoonheid bestaan alleen in sprookjes. Dankzij de Vereniging Rembrandt heeft Museum Prinsenhof Delft nu echter een kunstwerk verworven dat veel van zo'n betoverd voorwerp weg heeft: een zeldzame 17de-eeuwse lijst, die middels de beschildering iets over schoonheid 'vertelt' aan de beschouwer.
Cornelis de Man, Beschilderde lijst met putti en toiletattributen, 1655 | olieverf op paneel, 82,5 x 65 cm | Museum Prinsenhof Delft | gesteunde aanwinst uit 2022
Vergankelijkheid
Toen de lijst in januari 2022 werd aangeboden op een veiling zat er een 17de-eeuws schilderij in. De decoratie doet echter sterk vermoeden dat deze lijst oorspronkelijk een spiegel bevatte: de juwelendoos en borstel vinden we in de 17de-eeuwse schilderkunst dikwijls samen afgebeeld met een spiegel. Het zijn dan symbolen van ijdelheid en vergankelijkheid. Het horloge en de spottende saterkop bovenin deze lijst bevestigen dat hier sprake moet zijn van een soortgelijke moraliserende boodschap.
Gabriël Metsu, Jonge vrouw voor de spiegel, 1654-57 |
olieverf op paneel, 19,2 x 16,6 cm | The Wallace Collection, Londen
Dit schilderij van Gabriël Metsu - een tijdgenoot van Cornelis de Man - gaat over ijdelheid: de jonge vrouw neemt de tijd om haar spiegelbeeld goed te bekijken. In haar hand houdt zij een ivoren kam.
Ingenieus concept
De spiegel werd omrand door de 'neppe' zwarte lijst. Deze is weer ingebed in een geschilderde ruimte die doorgaat voor de onze. Wij, de beschouwers, bevinden ons in het gezelschap van de putti (engeltjes), die het gordijn opzij trekken - voor ons. De juwelendoos, borstel en het horloge vormen samen een vanitasstilleven dat werd gecompleteerd door het 'portret' van wie in de spiegel keek. Zo waren werkelijkheid en geschilderde ruimte in dit kunstwerk op ingenieuze wijze verknoopt.
De beschilderde lijst van Cornelis de Man zoals deze werd aangeboden op de veiling in januari 2022: met in de lijst een schilderij van de Leidse kunstenaar Jacob van Spreeuwen.
Een zeldzaamheid
Net als zijn tijd- en stadsgenoten Johannes Vermeer en Pieter de Hooch, hield de Delftenaar Cornelis de Man zich intensief bezig met het schilderen van realistische vertrekken. Zijn oeuvre bevat voorstellingen van huiskamers, keukens, winkelinterieurs en studeerkamers. Maar dus ook deze beschilderde spiegellijst, die erg zeldzaam is. Er is slechts één vergelijkbaar exemplaar bekend, ook beschilderd door De Man. Dat kunstwerk is voor het laatst gesignaleerd in 1981 op de Zwitserse kunstmarkt.
In Delft
Met dit bijzondere kunstwerk kan Museum Prinsenhof Delft voortaan nog beter vertellen over het illusionisme dat rond 1650 in de Delftse kunst (en in die van de hele Republiek) zo'n grote rol speelde. Heel even leek het erop dat het museum zijn kans had gemist: op de veiling in januari viste het museum, ondanks steun van de Vereniging Rembrandt, achter het net. Dankzij een alert bestuurslid van de Vereniging werd echter al snel duidelijk wie de koper was. Deze Engelse kunsthandelaar bleek gelukkig bereid om de lijst aan het museum te verkopen.
De lijst is vanaf 10 februari te zien op de tentoonstelling Het Delft van Vermeer in Museum Prinsenhof Delft.
Met dank aan
Aangekocht met steun van de Vereniging Rembrandt (mede dankzij haar Caius Fonds, haar Johannes Vermeer Fonds, haar Themafonds 17de-eeuwse schilderkunst en haar VriendenLoterij Aankoopfonds).
