Teylers Museum verwerft zeldzame, 'ketterse' tekening

Brandstapel

David Joris was glasschilder, maar bekender is hij als een van de leiders van de wederdopers die anders dan veel andere reformisten vonden dat alleen gelovigen, en dus alleen volwassenen gedoopt konden worden. Door zijn provocerende uitspraken werd Joris door tegenstanders vervolgd. Uiteindelijk wist hij naar Bazel te ontkomen waar hij als geloofsvluchteling onder de naam Jan van Brugge verder leefde. Vanuit die schuilplaats bereikte hij met zijn geschriften nog steeds zijn volgelingen die het ‘davidjorisme’ trouw bleven. Na zijn dood loopt het dan toch nog slecht af, als men ontdekt wie hij echt was, hem opgraaft en zijn lichaam op de brandstapel verbrandt.

Persoonlijk

Op de tekening vecht de David uit de titel met drie ondeugden die aan hem zijn vastgeketend. Links onder de poort staat David nogmaals, nu van zijn ketenen bevrijd. Vanuit een wolk hoog in de lucht houden twee armen een hart met pijl vast. Van daaruit stort een stroom van wolken zich omlaag, tot vlak voor David die er twee schalen uit ontvangt. De symboliek is heel persoonlijk, waardoor de precieze betekenis grotendeels voor ons verborgen blijft. Het leven van David Joris biedt wel een paar aanknopingspunten.

David

In de tekening is David te herkennen aan de slinger waarmee hij de reus Goliath doodde. Deze latere koning van Judea was volgens de Bijbel de voorvader van Jezus, waardoor Jezus wel de tweede David wordt genoemd. David Joris had door visioenen en dromen de opvatting gekregen een zoon van Jezus te zijn. De David in de tekening is daarom waarschijnlijk Joris zelf, als de derde David. In 1536, het jaar dat op de poort staat, kreeg Joris zijn visioenen. Hij zag zichzelf als bemiddelaar tussen God en de mens, blijkt uit zijn in 1542 uitgegeven ‘Wonderboeck’ en ook de David in de tekening lijkt contact met God te hebben. Misschien verwijst een van de ondeugden in de tekening, ‘Geweld’, naar Joris’ afwijzing daarvan, terwijl sommige andere wederdoperstromingen geweld goedkeurden.

Tekeningencollectie

Teylers Museum verzamelt momenteel als enige Nederlandse museum heel actief vroege Nederlandse tekeningen en is erin geslaagd een belangrijke collectie bij elkaar te krijgen met daarin werken van onder andere Pieter Aertsen, Crispijn van de Broeck en Maerten van Heemskerck. De tekening van de tot nu toe ongrijpbare David Joris past zeer goed in dit avontuurlijke verzamelbeleid.

Met dank aan

Deze aankoop is tot stand gekomen met steun van de Vereniging Rembrandt (mede dankzij haar KOG-Vereniging Rembrandt Fonds, haar Themafonds Prenten en Tekeningen en een schenking van The School of Life Amsterdam) en Matthijs de Clercq.

Meer weten over deze mysterieuze tekening? Klik hier.