4 juni 2020 Fusien Bijl de Vroe

Kunst die je bijblijft #10

In de periode van gesloten musea vroegen we elke week een kunstliefhebber welk kunstwerk hij of zij in het bijzonder mist en waarom. Nu de musea weer open zijn, eindigt deze wisselcolumn. De afsluitende bijdrage is van Fusien Bijl de Vroe, die uitkijkt naar een weerzien met Rembrandts Portret van Johannes Wtenbogaert, een schilderij dat haar de ervaring biedt deel uit te maken van een groter geheel, waarin tijd en ruimte niet lijken te bestaan.

Wat kunst teweeg kan brengen

In de afgelopen weken van de lockdown hebben velen van u gereageerd op de vraag welk kunstwerk u het liefst weer in het echt zou willen zien. Om de vaak zeer persoonlijke ervaringen bij een bepaald kunstwerk te beschrijven, zijn uiteenlopende woorden en formuleringen gebruikt: kunst maakt vrolijk of melancholiek, het gekozen werk staat voor een geluksmoment, voor een dierbare herinnering, geeft troost, verwondert, of het kunstwerk wordt beschouwd als goede vriend. Natuurlijk - en gelukkig maar - is het belang van kunst niet in één woord te vangen. Dankzij de breedte en diepte van onze openbare collecties, dankzij de grote rijkdom van wat er in de Nederlandse musea verzameld is, kan iedereen vanuit zijn eigen ervaring daar zijn eigen woorden aan geven.

Het is voor mij een bijna onmogelijke opgave te kiezen voor één kunstwerk, zo veel bijzondere momenten naar aanleiding van een schilderij of tekening, een beeld, een presentatie of een museale ruimte komen in gedachte voorbij. Maar zoals wij dat aan u vroegen, zo moet ook ik kiezen, en al denkend kwam steeds het portret van Johannes Wtenbogaert door Rembrandt in het Rijksmuseum naar boven. Dankzij dit schilderij is Wtenbogaert een belangrijke persoon in mijn leven. Als ik voor zijn portret sta, is het alsof ik met hem onderdeel van een groter geheel word, en tijd en omgeving wegvallen. Een ervaring die ik elke keer onderga als ik voor deze oude, remonstrantse dominee sta. Deze gewaarwording is niet in woorden, laat staan een enkel woord samen te vatten. Het is een tijdloze en vooral ook woordeloze ervaring.

De rabbi Lawrence Kushner vindt in de podcast On being in een metafoor wellicht ‘mijn’ woorden. Heeft hij het over het goddelijke, ik vertaal zijn woorden naar wat kunst in de breedste zin van het woord met mij kan doen. Kushner vraagt de luisteraar zich een grote cirkel voor te stellen met daarbinnen allemaal kleine cirkeltjes. En soms, zo beschrijft hij, hoewel je dacht een eigen afgesloten cirkel te zijn, lijkt die lijn van jouw cirkel te vervagen, wordt die lijn voor een moment uitgegumd, en is het niet langer duidelijk waar jij eindigt en waar de grote cirkel begint. En waar de lijnen van mijn cirkel oplossen als ik voor het portret van Wtenbogaert sta, zo vervagen de lijnen bij u misschien bij het zien van een heel ander kunstwerk.

De woorden die wij gebruiken, of de emoties die we ondergaan, al die verschillende ervaringen gaan denk ik niet zozeer over mooi, maar geven aan hoe kunst iets los kan maken bij de beschouwer, hoe kunst gaat over werkelijk communiceren, en je in contact kan brengen met jezelf of met een ander. Juist in de afgelopen maanden bleek weer hoe kunst verbindt, zoals die kunst die ons bijblijft ook ons, de leden van de Vereniging Rembrandt, met elkaar in verbinding bracht en brengt.

Fusien Bijl de Vroe is directeur van de Vereniging Rembrandt.