Biografische schets

De Brits-Portugese kunstenaar Paula Rego werd in 1935 geboren in Lissabon. Het streng katholieke Portugal waarin ze opgroeide werd bestuurd door de dictator António de Oliveira Salazar. Haar progressieve vader was tegenstander van het regime. In 1939 vertrok hij voor zijn werk als elektrotechnisch ingenieur naar Engeland en haar moeder ging met hem mee. Paula bleef achter bij haar grootouders. Tweeëneenhalf jaar later verhuisde ze met haar ouders naar Estoril, aan de Portugese kust. Daar zag ze haar moeder, die schilderkunst had gestudeerd, maar die zich in een traditionele vrouwenrol schikte, in haar vrije tijd schilderen. Het zijn dit soort politieke, maatschappelijke en persoonlijke omstandigheden die Rego in haar kunstenaarscarrière blijvend zouden inspireren.

Paula Rego werd al op haar zestiende door haar vader naar Engeland gestuurd, waar ze kort daarna in Londen aan de Slade School of Fine Art schilderkunst ging studeren. Daar ontmoette ze haar latere echtgenoot, de kunstenaar Victor Willing. Het stel kreeg drie kinderen en verhuisde meerdere keren van Londen naar Portugal en weer terug. In het Portugal van Rego’s jeugd werden burgers onderdrukt, dissidenten gefolterd en was vrouwenmishandeling in alle lagen van de samenleving volgens Rego een vanzelfsprekendheid. Later zou ze met haar kunst voor de slachtoffers van dit soort onrecht opkomen. Ook de sprookjes en volksverhalen die haar grootmoeder en haar vader haar vertelden – en die haar inspireerden om kunstenaar te worden – vonden een weg naar haar kunst.

Invloeden in Rego’s werk waren naar eigen zeggen afkomstig van 'alle surrealisten'. Max Ernst beschouwde ze als haar held. Met haar vroegere fantasierijke en abstraherende schilderijen en collages, waarin ook haar bewondering voor Art Brut zichtbaar is, kreeg ze geleidelijk aan in Engeland en Portugal succes. De afgelopen decennia rees haar ster ook buiten die landen, vooral vanwege haar latere figuratieve voorstellingen, met meestal vrouwen in de hoofdrol. In deze kunstwerken verbindt Rego elementen uit volksverhalen, sprookjes, tekenfilms en toneelstukken aan actuele maatschappelijke thema's.

Ook haar eigen leven was een bron. In de serie Depression (2007) verwerkte ze bijvoorbeeld dat ze haar hele leven aan depressies leed. Toen Portugal in 1998 een referendum hield over abortus, maakte Rego, die zelf een aantal abortussen had ondergaan, een serie schilderijen waarin, als in een reeks solovoorstellingen, steeds één vrouw de kijker confronteert met het leed van vrouwen die door een abortusverbod naar illegale praktijken worden gedwongen. In 1988, het jaar waarin haar echtgenoot Victor Willing overleed aan de gevolgen van de ziekte multiple sclerose, voltooide ze The Dance. Volgens Rego adviseerde Willing, die volgens haar een ‘marvellous dancer’ was, om de mensen in het schilderij te laten dansen. De Jungiaanse psychoanalyse die de kunstenaar onderging bevrijdde naar eigen zeggen haar kunst en hielp haar om het onbewuste te verkennen in haar kunst. Ook kinderversjes waren een bron, zoals in Hey Diddle Diddle (1989), uit haar serie Nursery Rhymes. Met Rego’s verbeeldingskracht krijgt het kinderliedje een sinistere uitwerking.

In 2010 werd ze in Engeland benoemd tot ‘Dame’ en in datzelfde jaar kreeg ze in Cascais bij Lissabon haar eigen museum. Op 8 juni 2022, met haar grote overzichtstentoonstelling in Tate Britain (Londen) en in Kunstmuseum Den Haag net achter de rug, overleed Paula Rego.

Rego in Nederlandse musea

Het Kunstmuseum Den Haag verwierf in 2022 met steun van de Vereniging Rembrandt het drieluik The Pillowman (2004). Dit kunstwerk wordt gezien als een hoogtepunt in Rego's signature style, die wordt gekenmerkt door verhalende scènes op groot formaat, uitgevoerd in pastelkrijt. De aanwinst betekende een primeur, want geen enkel Nederlands museum bezat een schilderij van Rego. Dankzij de aankoop van The Pillowman is zij in Nederland met een van haar beste werken vertegenwoordigd.